به گزارش پایگاه خبری تحلیلی آفتاب جنوب،نهایت خلقت جهان پرورش انسانهایی است که در برابر شداید، برهرچه ترس و شک و تردید و تعلق است غلبه کنند و حسینـــی شوند… شهید آوینی

در ایام محرم و عزای سالار شهیدان،  هریک از مردم  و هیات ها در تکاپو برپایی مراسم های ویژه این ایام قرار دارند.در ابتدای این مطلب با توجه به اهمیت موضوع لازم است نکته ای را متذکر نمایم. در هر کنش اجتماعی با دو وجه درونی و بیرونی سرو کار داریم .آنچه که به وجه درونی و نیات افراد و هیات هاست را به صاحب این روزها می سپاریم و امیداریم که هر حرکتی در این میان خالصانه ودر جهت رضای حق باشد.

اما سعی نگارنده آن است که در این موضوع به وجه بیرونی و عینی و نیز آسیب شناسی پاره ای از مواردی که در هیات های شهرستان گچساران پرداخته تا تلنگری باشد برای واکاوی و حرکت به سمت جهت گیری صحیح تا زمینه ای فراهم شده و با همراه شدن شور و شعار حسینی و نیل به معرفت هر چه بیشتر بتوانیم بهره بیشتری از این ایام را کسب نماییم .

وضعیت موجود و مطلوب

آن چه که هویداست روندی که در بخش وسیعی از هیات ها در پیش گرفته شده، به ترسیم چهره‌ای از عزاداری منجر شده که کمترین نسبتی با اسلام ناب و غایت و هدف قیام و فلسفه عزاداری ندارد.

غایت و قیامی به بزرگی مقابله  و فدا شدن امام علیه السلام و خاندان برای دفعِ خطرِ از بین رفتن اسلام  و هدف و نتیجه ای به ارزش زنده نگه داشتن اسلام تا ابد؛و این ترجمان و تفسیر “انا من حسین” پیامبر(ص)است.به راستی عظیم ترین حرکت سیاسی تاریخ چه جایی در هیات های شهر دارند.

در حقیت ظلم مضاعف به ایشان آن است که به برگزاری صرف مراسمات عزاداری –آن هم به صورتی که به آن اشاره خواهد شد- با کمترین  بهره برداری از راه و هدف امام حسین (ع) در این مراسم ها شاهد هستیم. اقامه “عزای حسینی” باید به سمت بصیرت افزایی و احیای “مرام حسینی” همراه باشد.شناخت و امروزی سازی یزیدیان زمانه و اعوان آنها رسالت سنگین هیات هاست و بصیرت بخشی کاری بس سترگ است به عنوان مثال اگر بدانیم شمر جانباز صفین بود و فردی به نام ضحاک بن عبدالله که تا ظهر درکنار امام شمشیر زده بود و بعد از آن از جبهه حق گریخته بود.لذا وظیفه ذاکران حضرت سید الشهدا و وعاظ عالیقدراست که علاوه بر آنکه از آرمان عاشورا سخن می گویند به بصیرت بخشی و تبیین قیام حضرت اهتمام داشته باشند.

ظهور قومیتها،طوایف و تعدد هیات ها

گچساران شهری با خرده فرهنگ های متفاوت است. در این شرایط طوایف و قومیت ها یکی از عوامل انسجام بخش خود را در هیات ها و نیز حسینه سازی ها جستجو می کنند.همین عامل زمینه ای را فراهم نموده تا قومیت و طایفه گری ها پررنگ تر گردد در صورتی در لوای این انسجام قومیتی و طایفه ای افتراق ها و شکافهایی عمیق برون زا و حتی درون زا را موجب می شوند.

چیرگی مولفه های طایفه ای برمساجدشهر

به نظر می رسد عدم نظارت و جهت دهی صحیح از جانب متولیان امر زمینه ای فراهم نموده که ضریب عواملی مانند محله ومرکزیت آن یعنی مساجد؛ که باید نقش اصلی و محوری به عنوان عاملی هویت بخش باشند با کاهش ضریب مواجه شده و مولفه های قومیتی و طایفه ای چیرگی یافته اند؛ به گونه ای که شاهد آنیم در بسیاری از مساجد از برگزاری مراسمات عزاداری خبری نیست و نیز حال و روز خوشی ندارد و با استقبال درخوری مواجه نیستند.

در این شرایط تعدد هیات ها  نیز به این شرایط  دامن زده و در جای جای شهرستان شاهد ظهور پدیده “هر کوچه یک هیات” هستیم به طوری که در دو کوچه کنار هم دو هیات در رقابتی نفس گیر و به تعبیری در جنگ با هم قرار دارند.نتیجه آنکه عده ای راهی هیات “قبیله خود” می شوند و عده دیگر هم با توجه به افزایش کمیت هیات ها سردرگم شده و بین بقیه هیات ها سرشکن می شوند.

مظاهری از ولنگاری فرهنگی

مدرنیته اقتضاعاتی برای خود دارد.ظهور و سیطره مدرنیته را در پوشش ،کنشها و افکار بسیاری از امور و حتی در جاهایی مانند هیات های عزاداری می توان دید. آنچه که در بعضی از هیات های خیابانی شاهدیم ظهور هیات های عامه پسند ژیگولی بدون توجه به نقش و آثار معنوی هیات و غلبه جنبه تفریحی شرکت در هیات و مراسم عزاداری بدون در نظر گرفتن سایر ابعاد آن، یک نوع فاصله گیری از اصالت و روح مقدس این مفاهیم است. در این شرایط متاسفانه در پاره ای از اوقات شاهد چالش های مضاعف و مکانی برای اختلاط های نا متعارف هم هستیم.

تغییرروند هیات ها

تغییرات عمده هیات ها به تغییر روند هیات ها از شعور به شعار از روحانی محوربودن به محویت بخشیدن به نوحه خوان ها  و از رویکردهای معنوی و انقلابی به برانگیختگی صرف احساسات و نیز گسترش هیات هایی عامه پسندی روبرو هستیم که به کارکردی تفریحی تبدیل یافته اند.

 یکی از نقشهای مهم در هیاتها در گذشته جایگاه آموزش آموزه های دینی و تبیین هدف قیام سالار شهیدان بود، که از مسئله گویی شروع می شد و تا خطیب، سخنران، واعظ و عالم امتداد می یافت. اما اکنون عالمان در هیئت ها دیگر کمتر حضور داشته و نوحه خوان ها هستند که نقش اصلی را دارند.

نوحه خوان ها

همان طور که اشاره شد با فرو کاستن مجالس از شعور به شعار و از روحانی محوری به  محویت بخشیدن به نوحه خوان ها روبرو هستیم و به نظر می رسد باید بین مداح و نوحه خوان تمایز هایی قایل بود.در گذشته بیشتر مداح ها به صورت تخصصی مداحی را دنبال می کردند بسیاری از آنها خود شاعر بودند و شعر ،ریتم و لحن و موارد مشابه را و به شکل کاملا تخصصی دنبال می نمودند.

آنهاحداقل هایی ازویژگی های اخلاقی و شخصیتی  برخوردار بودند و به نوعی نیز خود نظارتی داشتند. اما اکنون با نوحه خوان هایی سرو کار داریم که پاره ای از آنها در مجالسی مغایر با عزاداری ها نیز می خوانند.

به عبارتی نوحه خوان هایی ظهور کرده اند که از مداحی خارج و به خوانندگی فرو کاسته شده اند. این گروه بر مبنای صدای خوب و قدرت وجسارت حضور در جمع و کمی هم اعتماد به نفس حبابی و نیز ولع برای عرضه خود در بسیاری از هیات ها جولان می دهند و گاها با مبالغ کلانی هم که دریافت می کنند موجباتی از وهن عزاداری ها را فراهم می کنند.

نکته دیگر آن است دست اندر کاران امر اراده ای جهت نظارت بر این موضوع با  این درجه از اهمیت ندارند.نه فیلتری برای نوحه خوان ها هست و نه برای محتوای نوحه ها.بسیاری نیز با افرادی که در این صنف راه گم کرده اند به خاطرمعذوریت های دینی و اخلاقی با تسامح برخورد می کنند که می توان گفت ضربه ای که این تسامح و تساهل به پیکره مجالس عزاداری وارد می کند از منع آنان از حضور در مجلس عزا کمتر نیست.

نوحه ها

تحلیل محتوای نوحه ها که در بیشتر هیات ها استفاده می شود نشان از نوحه هایی تکراری ، قدیمی و بدون هیچ تناسبی با اهداف قیام امام و انقلاب اسلامی بوده به طوریکه پاره ای از آنها حتی مربوط به زمان قبل از انقلاب بوده و به کرات و در چندین هیات بازتولید می شود.طنز تلخ ماجرا آنجاست پاره ای از نوحه خوان ها که حتی به تقلید در لحن نیز روی آورده اند گاها پیش آمده از تلفظ صحیح بعضی از کلمات آن نیز عاجزند زیرا بیشتر این نوحه ها را شنیده اند تا اینکه از جایی و کتابی خوانده باشند. گاهی هم شاهد آنیم نوحه هایی استفاده می شود که از خال و قد و مواردی این چنین به میان می آید که بسیاری از دغدغه مندان این عرصه و بویژه رهبر معظم انقلاب به تذکر به این نوع از مداحی بارها به مقابله برخواسته اند.بسیاری از نوحه خوان ها کمترین خلاقیت و زحمتی به خود نداده اند تا از منبعی آسان مانند اینترنت آن را تهیه کرده و همان را بازخوانی کنند.

رسانه ها و عزاداری

موضوع دیگر، بحث رسانه های نوظهور و عزاداریست.ظهور سایت های خبری  و رسانه هایی مانند اینستاگرام، تلگرام و …به همراه ولع بیمار گونه افراد به دیده شدن تحت هر شکل و عنوانی فضایی را موجب گشته که  نوحه خوان ها و هم افرادی که  از بعضی از  هیات های خیابانی به عنوان تفریح  استفاده می کنند دست آویزی برای نمایش و عرضه خود بهره برداری کنند و به وجه معنوی و جریان ساز آن کم توجه باشند.این  ولع دیده شدن موجب ایجاد احساس اعتماد به نفس کاذب شده و  آسیب هایی را متوجه آنهایی که پتانسیل و ظرفیت کمی دارند را موجب می شود.به عنوان مثال شاهد چاپ بنرهای تبلیغاتی بزرگ با عکس نوحه خوان ها  هستیم در حالیکه تا پیش از این چاپ عکس مرسوم نبود و صرفا اسامی ذکر می شد و  از طرفی همان گونه که پیشتر هم اشاره  شد تغییر روند هیات ها در بنر ها نمود یافته به گونه ای که در پایین بنرها با فونت ریز می نویسند “سخنران، فلانی” و گاهی هم خبری از سخنران نیست.

مسئولان؛ دخالت یا نظارت

مسئولان امر زمانی هم که باید به مثابه داوری آگاه بر عملکرد هیات ها نظارت نمایند یا با مداخله های نابجا که در تقابل با فرهنگ سنتی عزاداری مردم قرار گرفته و یا به مهندسی و کارگردانی حرکتهای درونی شده مردمی می پردازند (نظیر جلوگیری از حرکتهای هیات ها به سمت گلزار شهدا و نیز کارگردانی و خط کشی شبکه دنا و ایستاده سینه زدن مردم بر خلاف سنت نهادینه شده گذشته) و این موارد موجب خارج نمودن هیات ها از فضای مردمی خود شده و تقابل مردمی را می آفریند.(نظیربرگزاری مراسم روز عاشورا  در بعضی از هیات ها به جای گلزار شهدا در امامزاده های نزدیک شهر و یا پارک شهدای گمنام)

هیات هایی سکولار با نوحه هایی قبل از انقلاب

«هیات ها نمی توانند سکولار باشند؛ هیاتِ امام حسینِ سکولار ما نداریم! هر کس علاقه مند به امام حسین است، یعنی علاقه مند به اسلام سیاسی است، اسلام مجاهد است». (مقام معظم رهبری ۲۰/۸/۱۳۹۲(

آنچه که در مورد ویژگی برجسته هیات های سکولار می توان گفت: در ابتدا فردی شدن دینداریست. سکولاریسم به معنی مخالفت صریح با دین نیست؛ بلکه در تشکل های سکولار، اعتقادات دینی تا زمانی که صرفاً اعتقاد شخصی باشد محترم است؛ اما اگر بخواهد از جنبه شخصی و فردی خارج و مدعی نفوذ و تأثیر اجتماعی شود، سکولاریسم در مقابلش می ایستد.

 وجه دیگر هویت غیر دینی در این هیات ها آن چیزی که افراد گروه را دور هم جمع کرده است، چیزی غیر از عقاید و افکار دینی است و بر پایه احساسات مشترک ایجاد شده است.در گذشته کمتر مردم عزادار سعی به اظهار حضور جمعی داشتند در حالی که در هیات های نوظهورعزاداران وگروه های متعلق به انها سعی بر ظهور بیرونی دارند. بدین لحاظ در بعضی از هیات ها به زور پول نمایشی برای پزدادن ، برتر بینی و تجمل گرایی تبدیل شده اند. همچنین ورود بعضی از مظاهر و نمادهای مناطق دیگر مانند سنج و دمام و استفاده فزاینده نسبت به این موارد در راستای همین امر و برجسته سازی وجه نمایشی و جنبه تفریحی عزاداری تحلیل می شود.

هیات های غیرسکولار و انقلابی

معدود هیات هایی هم که رویکردی غیرسکولار و انقلابی دارند با تنگ نظری هایی از بیرون مواجه شده اند .هرچند خود این جوانان این هیات ها نیز با عدم تعامل و کم صبری خود موجباتی فراهم کرده اند که به اجبار در پستوی خانه ها غلطیده اند. هیات هایی با جوانان انقلابی که باید در متن ایفای نقش کنند و اکنون در حاشیه اند و محکومند مظلومیت خود را در رثای آقای مظلومان را در کنجی فریاد کنند گویی که در این منطقه، انقلابی به عظمت انقلاب اسلامی رخ نداده است و به مانند قبل از انقلاب -به جای آنکه اینان بتوانند رویکرد غالب هیات های شهر را در اختیار گرفته و به سمت فضای انقلابی و حماسی سوق دهند-مظلومانه در کنج خانه ها قرار گرفته و خانه گردی میکنند.

سخن پایانی

آنچه که اشاره شد منکر فعالیت های خالصانه هیات ها و نوحه خوان ها نیست و نگارنده معتقد است با همه آسیب هایی که به آن اشاره شد هر کدام از هیات ها می تواند کارکرد زنده نگه داشتن دین و یاد و نام امام مظلوم را ایفا کنند و نزد حضرت حق ماجورباشند ولیکن این مطلب کوششی و  تلنگری بود تا با نشان دادن پاره ای از کاستی ها راهی بگشاید تا با تحلیل و تعمق بیشتر مسیر و راهی برای شناخت راه سید و سالار شهیدان و یارانش فراهم و با معرفت افزایی، سمت و سوی مداحی ها و عزاداری ها مبتنی بر اسلام ناب و انقلابی حرکت کرده و با گنجاندن مضامین اسلامی، مضامین انقلابی، مضامین قرآنی در نوحه ها و همچنین منابر حداقل کاری است که می تواند حرکت حقیقی اباعبدالله را زنده نگه داشته و خط حسینی را پویا و شاداب حفظ نماید.

«آنان که رفتند کاری حسینی کردند و آنان که ماندند باید کاری زینبی کنند وگرنه یزیدی اند»

سید نجم الدین علیزاده

انتهای پیام